1.
„3.03 Nie można pomyśleć nic
nielogicznego, gdyż inaczej trzeba by myśleć nielogicznie.”
2.
„3.001 ‘Pewien stan rzeczy jest do
pomyślenia’ znaczy: możemy utworzyć sobie jego obraz.”
3.
„5.61 Logika wypełnia świat. Granice
świata są też jej granicami.”
4.
„1.13 Światem są fakty w przestrzeni
logicznej.”
5.
„2.032 Sposób, w jaki przedmioty wiążą się
w stanie rzeczy, jest strukturą stanu rzeczy.”
6.
„2.04 Ogół istniejących stanów rzeczy jest
światem.”
7.
„2.063 Cała rzeczywistość jest światem.”
8.
„2.12 Obraz jest modelem rzeczywistości.”
9.
„2.1512 (Obraz) Jest jak miara przyłożona
do rzeczywistości.”
10.
„2.1513 (…) do obrazu należy także
stosunek odwzorowania, który czyni go obrazem.”
11.
„2.1514 Stosunek odwzorowania składa się z
przyporządkowań między elementami obrazu i rzeczami.”
12.
„2.1515 Przyporządkowania te to niejako
czułki elementów obrazu, którymi dotyka on rzeczywistości.”
13.
„2.161 W obrazie i w tym, co odwzorowane,
coś musi być identyczne, aby w ogóle jedno mogło być obrazem drugiego.”
14.
„2.18 Tym, co wszelkiemu obrazowi –
jakiejkolwiek formy – i rzeczywistości musi być wspólne, by mógł ją w ogóle (…)
odwzorowywać, jest forma logiczna, czyli forma rzeczywistości.”
Powyższe,
wybrane tezy Traktatu
logiczno-filozoficznego Ludwiga Wittgensteina są podstawą mojego spojrzenia
na pojęcie „struktura rzeczywistości”, które starałem się przedstawić
graficznie. Pierwszych siedem (zgodnie z przyjętą tu kolejnością) tez każe, w
mojej ocenie, odpowiedzieć na pytanie Czy
rzeczywistość posiada strukturę? twierdząco. Zgodnie z tezą 5.61, „logika
wypełnia świat”, nie ma w nim miejsca od niej wolnego. Nie możemy jej jednak „uchwycić”
samej w sobie (poza zdaniem). W mojej
grafice logikę symbolizuje szara płaszczyzna, będąca jej tłem. Jest to
fragment większej płaszczyzny, która odpowiada całej rzeczywistości.
Płaszczyzna ta sama w sobie jest gładka – nie mamy się czego na niej złapać,
dlatego nie możemy się po niej wspinać. Umożliwiają
to dopiero znaki, reprezentujące przedmioty/rzeczy (tezy 2.1514 – 2.1515).
Zakrzywiają one płaszczyznę, tworząc
wgłębienia lub uwypuklenia, które można chwycić i wspiąć się po nich, co
odpowiada sformułowaniu zdania, opisującego rzeczywistość (jej fragment),
innymi słowy, stworzeniu obrazu tej rzeczywistości
(tezy 3.001 i 2.12). Umiejscowienie znaków na płaszczyźnie jest ściśle
określone. Wybrałem znaki składające się na (zależne od czasu) równanie
Schrödingera, ponieważ nie jest ono równaniem empirycznym, ani też
wyprowadzonym z innych, lecz postulowaną podstawą opisu – czy też obrazu –
rzeczywistości. Zaznaczam, że jest to tylko przykład, mający zilustrować ideę. Forma logiczna tego obrazu jest zarazem
formą odwzorowywanej przezeń (fragmentu) rzeczywistości (tezy 2.161 i 2.18).
Przez „znaki” można oczywiście rozumieć nie tylko symbole matematyczne, ale też
słowa, wyrażenia, itp.
Wyobraźmy
sobie program komputerowy, symulujący równanie Schrödingera. Jego formy
logicznej nie da się pomyśleć bez znaków, jednak niezależnie od tego, jakie
znaki wybierzemy, jeśli tylko poprawnie napiszemy program, odpowiednio
powiążemy znaki za pomocą komend, forma ta zaistnieje. Oznacza to, że forma logiczna jest czymś realnym i
niezależnym od znaków – jest właśnie
tym, co intuicyjnie rozumiem przez „strukturę rzeczywistości”. Można powiedzieć, że znaki pośredniczą
między strukturą rzeczywistości, a naszą jaźnią (teza 2.1515) – bez nich
nie da się w ogóle o strukturze rzeczywistości mówić, można jednak stwierdzić
jej istnienie.
Literatura
1.
Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus, PWN, Warszawa, 2012.
2.
Resnick, Halliday, Walker, Podstawy fizyki, t. 5, PWN, Warszawa,
2009.
